Historia: Jak dawniej poszczono

„Uważna obserwacja codziennego życia wiernych świeckich pokazuje, iż przemiany, które dokonały się we współczesnym świecie, także w dziedzinie religijności wpłynęły na poważne osłabienie praktyk pokutnych, nie wyłączając postów” - pisał w 1999 roku ks. dr Zbigniew Janczewski.

Reformy wprowadzone w Kościele przez Sobór Watykański II złagodziły obowiązującą wcześniej dyscyplinę pokutną. „Kodeks prawa kanonicznego” z 1917 roku post jakościowy (abstinentia, zwany też wstrzemięźliwością od pewnych pokarmów) określał jako powstrzymywanie się od spożywania mięsa (również słoniny, krwi), bulionu, rosołu. Obowiązywał we wszystkie piątki i podlegały mu już dzieci od 7 roku życia. Grzechem ciężkim było wówczas spożycie ponad 60 gramów niedozwolonego pokarmu.
W 1966 roku przepisy postne złagodzono. Post nie obowiązywał już w piątki, w które przypadało święto. Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych dotyczyła osób powyżej 14 roku życia. Z zakazu spożywania wyłączono rosół, bulion, ekstrakty mięsne. Spożycie potrawy mięsnej w jednym dniu postnym zakwalifikowano jako grzech lekki, jednak wielokrotne nieprzestrzeganie tego zakazu było nadal grzechem ciężkim.
Kolejne zmiany wprowadził „Kodeks prawa kanonicznego” z 1983 roku. Ograniczył on liczbę dni postnych, złagodził dyscyplinę postną.
Wystarczy sięgnąć do kościelnych dokumentów sprzed 1917 roku, by przekonać się, że pokuta, post obwarowane były o wiele bardziej restrykcyjnymi niż dziś zaleceniami.
A już Ignacy Krasicki pisał: „Nie takie nasze posty, jak owe niegdyś pustelnicze, o korzonkach i wodzie”.
Poniżej przytaczamy „Mandat postny” sprzed 110 lat [pisownia oryginału].

„Mandat postny dla archidyecezyi gnieźnieńskiej i poznańskiej na rok 1908:
Na zbliżający się post tegoroczny wydali obaj Administratorzy naszych archidyecezyi następujące orędzie:
Na mocy upoważnienia Stolicy Apostolskiej z dnia 17 stycznia r. p. udzielamy w obrębie powierzonych nam dyecezyi na czas od Popielca r. 1908 do Popielca r. 1909 następujące zwolnienia postne z uwagą, że nikt nie jest obowiązany z tych zwolnień korzystać, ale owszem chwalebną będzie rzeczą, jeśli od mięsnych pokarmów, jak dotąd, nadal będzie się wstrzymywał.
1. Wolno zatem używać mleka, masła, sera, jaj we wszystkie dni postne całego roku z wyjątkiem Wielkiego Piątku;
2. Wolno używać tłuszczu do kraszenia potraw w dni postne z wyjątkiem ostatnich trzech dni Wielkiego Tygodnia, tym wszystkim, których na masło nie stać i którzy oleju znieść nie mogą lub ciężko pracować muszą;
3. Wolno używać mięsa we Wielkim Poście przy jednem i to głównem posileniu: w poniedziałki, wtorki i czwartki z wyjątkiem Wielkiego Czwartku, w niedzielę zaś przy każdem posileniu. Kto chce używać mięsa w dni powyżej oznaczone, nie potrzebuje udawać się po dyspensę do swego duszpasterza, atoli jest obowiązanym wedle woli Ojca św. tem gorliwiej pełnić dobre uczynki i złożyć jałmużnę stosownie do swej możności albo na ręce swego duszpasterza albo do skarbonki, która zwłaszcza w miejskich parafiach na ten cel w kościele powinna być wystawioną z napisem: jałmużna postna. Jałmużna ta obraca się na dobre cele dyecezyalne, a jest ona warunkiem dyspensy koniecznym. Oprócz tego winni ci, którzy korzystają z dyspensy, w dni dyspensowane zmówić pobożnie jedno Ojcze nasz, Zdrowaś Marya i Chwała Ojcu itd.;
4. Wolno używać kilkakrotnie mięsa w soboty całego roku z wyjątkiem sobót wielkopostnych, suchych dni i wigilii, w które ścisły post przypada;
5. Wolno używać kilkakrotnie mięsa w dni krzyżowe;
6. Kapłani i osoby zakonne mogą również z powyższej dyspensy korzystać bez osobnych wniosków do Władzy duchownej;
7. Kto obszerniejszej potrzebuje dyspensy, winien się przez swego pasterza zgłosić do Władzy duchownej;
8. Słabi i chorzy stosować się mogą pod względem postu do przepisów sumiennego lekarza;
9. Mięsa i ryb równocześnie przy jednem posileniu w dni ścisłego postu i w niedziele wielkopostne używać nie wolno;
10. Zwolnienie co do używania potraw mięsnych w dni ściśle postne nie zwalnia od obowiązku zachowania ścisłego postu t.j. od obowiązku jednorazowego tylko w ciągu doby posilenia się do sytości tych, którzy do ścisłego postu są obowiązani t.j. od skończonego 21 roku życia do skończonego roku 60.
Ze względu na brak duchowieństwa trwać będzie czas Komunii Wielkanocnej w tym roku od czwartej niedzieli Postu do trzeciej niedzieli po Wielkanocy; zaś dla ludzi roboczych wychodzących na Zachód na robotę może się zacząć czas Wielkanocnej Komunii od niedzieli mięsopustnej czyli od Sexagesimy, gdzie to miejscowi pasterze dusz za potrzebne uznają.
Podczas Wielkanocnej Spowiedzi mają wszyscy kapłani aprobowani władzę rozgrzeszania a reservatis Loci Ordinario.
Niniejszy mandat postny odczyta się z ambony w Niedzielę Zapustną (Quinquagesima) we wszystkich kościołach po przeczytaniu ewangelii, a następnie w kazaniu wytłomaczą kaznodzieje ludowi wiernemu «ważność, obowiązek i pożytki postu» w życiu chrześciańskiem.
Dan w Gnieźnie i Poznaniu dnia 12 lutego r. 1908.
Administratorzy Archidyecezyi Gnieźnieńskiej i Poznańskiej.
Prałat Dorszewski X. Biskup Edward Likowski Ks. Kaźmierski”

~ Podał i opracował Piotr Kokociński